Posted by Manasını aşan makam
Öylesine hâller olur ki, nakli, manasını aşar. Taşınmasına tahammül edilemeyen sırrın ifşası ile setler patlar ve “Enel-Hak” zahir olur.
Parça, bütüne ait ve bütünden alâmet vardır. İnsan, kâinatın içinde olurken, kâinat da insanın içinde temsil edilir.
Elini ateşe sokan yandım, ateş oldum, der ama o, ateş değildir.
Mevlâna Celaleddin-i Rumi buyurdu ki: “Bazı sırları açıkladığı için Hallâc’ı dâra (darağacına) çektiler. Eğer bizim sırlarımıza vâkıf olsaydı o bizi dâra çekerdi!”[1]
Söz Mevlâna’dan açılmışken o hazretin, makam meselesini aydınlatan çok güzel bir ifadesi var, şöyle ki:
Ama öncesinden şu ifadeleri nakletmemiz gerekecek:
“Hangi makamda olursa olsun, kendini, sofraya vâsıl olmamış ve nimet-i kurbiyete ermemiş bilen kimsedeki yüksek himmetin ben kölesiyim.”, der.[2]
Tahir-ül Mevlevî, hayret, müşahedenin neticesidir, der. Müşahede edilen kaynağa tahammül zorlandıkça hayret yükselir. Bu öyle bir patlama noktasına gelir ki artık, sınırlar ortadan kalkar.
Mevlâna, “Demir kızarmışsa da hakikatte o kırmızı değildir. Ondaki kızartı, ateşin iğreti aksinden ibarettir.”, der. [3]
Ateşe sokulan bir demir kızar, ateşte bulunması fazlalaşırsa kızarır ve kıpkırmızı olur. Ancak o kızarmışlık hâli, demirin zatından değildir, ârızî olup, geçicidir. Çünkü demir soğuk ve siyahtır. Ateşin yüksek harareti ona aksettiği için ateş gibi olmuştur, çıkarılınca kararır ve soğur.
“Enel-Hak sözü, Mansûr Hallâc’ın dudağında nur idi.”, der Mevlâna, dudağından değil, dudağında tecelli eden bir nur.
Hallâç, veliyullahtandır. İstiğrak hâlinde iken söylediği “Ben Hakkım” ifadesi, cezbe hâlinden kaynaklanan bir kasr-ı kelâm olup kendisinin o anki makamını yansıtıyordu, hâlinin manasını ifade ediyordu ama istiğrak hâli geçince, normal vaziyetine geldiğinde söylenen “Enel-Hak”, küfür ifadesidir.
Enel-Hak makamında bazı makbul kul, kendi hüviyet ve benliğini geçer, İlâhî hüviyette erir, denize düşen damlanın deniz olduğu gibi.
Damla, denize vâsıl olduğunda, o hâli kendini şatahat, yani cezbe sarhoşluğuyla söylenen aykırı söz ve hâlin azametine dayanamayıp ihtiyârsız ifadelerde bulunmamalıdır.
Bediüzzaman Hazretlerinin; “Bazı evliya-ı azîme, fahir ve naz ve şatahata muvakkaten, ihtiyârsız girmişler; fakat o noktada, ihtiyâren onlara iktida edilmez. Hâdîdirler, mühdî değillerdir, arkalarından gidilmez.”,[4] ölçüsü, bu konuda rehberdir.
Onların ifade etmeye çalıştığı hakikat, doğrudur lakin o tarz değil. Bazan susmak, sükûtla yansıtmak belki de en isabetli olanıdır. Nice hakikatler var ki sükûtla dile gelir, lisan-ı hâl ile zuhur eder.
Makamın ağırlığını taşıyamayandan sadır olan ahval, her iki tarafı sorumlu kılar. Kendisi, o ahvalinin mukabili itaba muhatap olurken, muhatapları da daha dikkatli olmaya davet eder.
Makamı itibarıyla taşıdığı mananın ağırlığına dayanamayan kimi kişilerin o mana ve makama münasip düşmeyen söz ve davranışlarına bu noktadan bakılmalıdır, ona göre değerlendirilmelidir, mana ve makam ayrı tutulmalıdır. Aile içinde, cemiyette, enfüsî âlemde ya da afakî dairede, makam başında veya hususi hayatta sadır olan ahval, dikkatli konuşmayı sorumlu kılar.
Mehmet Çetin
10.05.2025 Bahçecik, Foça, İzmir
[1] https://www.edebifikir.com/deneme/olumumde-benim-icin-hayat-var.html
[2] Tahir-ül Mevlevî, Şerh-i Mesnevî (1966), c. 5, s. 1506
[3] Tahir-ül Mevlevî, Şerh-i Mesnevî (1966), c. 5, s. 1508
[4] Bediüzzaman Said Nursi, Mektubat (2017), s. 536 (29. Mektup)
S. A. tebrik ederim Mevlevi olmuşun. Mevlana’nın v.d. nın sözlerini Üstadı ve R. Nur’daki bir meseleyi izah (ki Nurların ihtiyacı yok ve olamaz) için kullanmak varken onların durumunu izah için Üstadın sözlerini kullanmışsın. Tebrikler
Hüseyin İlhan’ın Yeni Asya’da köşemize yaptığı yorum:
Muhterem ağabeyim rabbim ebeden razı olsun. Okuyunca düşündüren ki düşünmem halen devam etmekte ve düşündükçe tefekküre sevk eden bir yazınız. Rabbim vücudunuza sağlık, afiyetler, kelamınıza belagat, kaleminize kuvvet ve hak davada sebad ile daimiyet versin. Amiiin.
Hüseyin Çeşitçioğlu’nun Yeni Asya’da köşemize yaptığı yorum:
NOKTA/ B.S. Nursi ra:
1-Tenvir Meselâ, küre-i arz rengârenk muhtelif ve küçük küçük cam parçalarından farz olunursa, herbiri başka hasiyetle levnine ve cirmine ve şekline nispetle şemsden bir feyiz alacaktır. Şu hayalî feyiz ise, ne güneşin zâtı ve ne de ayn-ı ziyasıdır. Hem de ziyanın temâsili ve elvân-ı seb’asının tesâviri ve güneşin tecellîsi olan şu gûna-gûn ve rengârenk çiçeklerin elvânı faraza lisana gelseler, herbiri “Güneş benim gibidir” veyahut “Güneş benim” diyeceklerdir.
2- آنْ خَياَلاَتِى كِه دَامِ اَوْلِياسْت عَكْسِ مَهْرُويَانِ بُوسْتاَنِ خُدَاسْ1 Fakat ehl-i vahdetü’ş-şuhudun meşrebi fark ve sahvdır. Ehl-i vahdetü’l-vücudun meşrebi mahv ve sekirdir. Sâfi meşrep ise, meşreb-i ehl-i fark ve sahvdır. تَفَكَّرُوا فِى اٰلاَءِ اللهِ وَلاَ تَفَكَّرُوا فِى ذَاتِهِ فَاِنَّكُمْ لَنْ تَقْدِرُوا 2 1: Evliyaya tuzak olan hayaller, ilâhî bahçelerin ay yüzlü güzellerinin akisleridir. 2: “Allah’ın nimetlerini tefekkür edin; Onun zâtını tefekkür etmeyin. Çünkü buna güç yetiremezsiniz.” Feyzü’l-Kadîr, 3:262-263. 3: “İnsan, kendi hakikatini dahi idrak etmekten âciz iken, herşeyden önce var olan ve herşeyi ceberutiyet-i mutlaka ile hükmü altında tutan Zâtı nasıl idrak edebilir? O Cebbâr-ı Zîkıdem ki, herşeyi ilk olarak yoktan yaratmış ve inşa etmiştir; sonradan var olup can bulanlar Onu nasıl idrak etsin?” İmam-ı Ali’ye (r.a.)
Raşit Örenel’in Yeni Asya’da köşemize yaptığı yorum:
Makam meselesi mühimdir. Muhyiddin-i Arabi hazretleri de “Bizden olmayan, makamımızı bilmeyen kitaplarımızı okumasın” demiştir. Üstad hazretleri de şimdi yerini hatırlayamadığım bir yerde bu kabilden zatlar için “Gördükleri haktır fakat aktarırken kullandıkları tabirleri hatalıdır” minvalinde söylüyor.